405. rocznica śmierci ks. Piotra Skargi

Przejdź do menu głównego
Przejdź do wyszukiwarki
Przejdź do treści
Przejdź do stopki

18.12.2018

Piotr Skarga Powęski urodził się 2 lutego 1536 roku w Grójcu k. Warszawy jako najmłodsze z sześciorga dzieci (miał trzech braci i dwie siostry) zamożnych chłopów Michała i Anny z d. Świętek (Świątek). Na kartach historii zapisał się jako znakomity teolog, pisarz (m. in. polemista religijny i hagiograf), kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji oraz rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie, a także pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego. W literaturze polskiej najczęściej kojarzony z takimi dziełami jak Kazania sejmowe, Żywoty świętych czy też Kazania na niedziele i święta. Z okazji przypadającej 27 września 2017 roku 405. rocznicy śmierci duchownego zachęcamy Użytkowników portalu Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa do zapoznania się z rysem biograficznym wybitnego kaznodziei.

Życie i twórczość

Piotr Skarga bardzo wcześnie stracił rodziców: gdy miał 8 lat zmarła mu matka, cztery lata później ojciec. Od tego momentu najprawdopodobniej korzystał z opieki i pomocy materialnej braci. Po ukończeniu szkoły parafialnej w Grójcu, mając lat 16, wstąpił w mury Akademii Krakowskiej gdzie zdobywał wiedzę i kształtował swój światopogląd. Warto zaznaczyć iż w wieku XVI uczelnia ta charakteryzowała się niechęcią wobec postępującej w Europie reformacji, a jej kadrę stanowili profesorowie (Marcin Glicjusz, Jan Leopolita) będący przeciwnikami tegoż ruchu, co niewątpliwie miało ogromny wpływ na późniejszy styl kaznodziejski Skargi. Po dwóch latach nauki zdobył tytuł bakalarza (pierwszy stopień naukowy) na Wydziale Filozoficznym, jednakże ze względu na brak środków finansowych (studiował zaledwie dwa lata) opuścił uczelnię i przeniósł się do Warszawy, by objąć kierownictwo szkoły parafialnej przy kolegiacie św. Jana. Powołany przez wojewodę lubelskiego Andrzeja Tęczyńskiego na nauczyciela jego syna Jana po dwuletnim pobycie w Wiedniu, gdzie pełnił funkcję opiekuna kasztelanica, powrócił do Polski. Początkowo przebywał na dworze arcybiskupa Jakuba Uchańskiego, skąd przeniósł się do Lwowa gdzie w 1564 roku z rąk arcybiskupa Jana Tarło przyjął święcenia kapłańskie. Rok później został kanclerzem kapituły lwowskiej oraz kaznodzieją katedralnym. W 1568 roku opuścił Lwów i udał się na studia do Rzymu. Tam też wstąpił do zakonu jezuitów. Wybór tego zgromadzenia nie był przypadkowy, gdyż w Polsce XVI wieku formację tę wyznaczono do walki z reformacją. Warto podkreślić, iż odbywało się to nie poprzez wzniecanie kolejnych stosów inkwizycyjnych a działalność naukową i kulturalną. Skarga uznał, iż jest to najlepszy sposób na prace misyjną i nawracanie różnowierców na wiarę katolicką. Po złożeniu ślubów zakonnych w 1571 roku powrócił do Polski i został nauczycielem w jezuickich szkołach; kolejno w: Pułtusku, Jarosławiu, Poznaniu, Lwowie i Warszawie. Następnie uzyskał godność rektora kolegium jezuickiego, a niedługo potem (od 1579 roku) Akademii Wileńskiej (późniejszy Uniwersytet Wileński). W 1584 roku został przeniesiony do Krakowa gdzie sprawował godność superiora jezuitów i kościoła pw. św. Barbary. Cztery lata później król Zygmunt III Waza powołał go na stanowisko nadwornego kaznodziei, którą to godność pełnił w zasadzie do samej śmierci (dwór opuścił na krótko przed zgonem) 27 września 1612 roku. Został pochowany w kościele pw. św. Piotra i Pawła w Krakowie.

Tak jak już to zostało nadmienione ks. Piotr Skarga jest autorem wybitnych dzieł hagiograficznych (Żywoty świętych), homiletycznych (Kazania na niedzielę i święta) i oratorskich (Kazania sejmowe). Przy pomocy pióra prowadził on walkę z herezją; był zagorzałym przeciwnikiem konfederacji warszawskiej, a samego króla wzywał do przywrócenia jedności wyznaniowej w państwie. W tolerancji religijnej dostrzegał bowiem niebezpieczeństwo dla ustroju społeczno-politycznego Polski. Był także zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu i zwiększenia władzy królewskiej; piętnował wady polskiej szlachty, poprzez co w czasach mu współczesnych był bardzo niepopularny wśród tej warstwy społecznej. Prócz pisarstwa i oratorstwa ks. Piotr Skarga prowadził również szeroko zakrojoną, jak na ówczesne czasy, działalność charytatywną, m in. założył w Krakowie Bank Pobożny (wcześniej Komora Potrzebnych) dla ochrony ludzi przed lichwą i Arcybractwo Miłosierdzia udzielające pomocy szerokim rzeszom potrzebujących. Z jego też inicjatywy wzniesiono świątynię pw. Piotra i Pawła w Krakowie, w której spoczęły jego doczesne szczątki.

Warto wiedzieć:

Uchodzący dzisiaj za nazwisko (sic!) duchownego przydomek „Skarga” nadał dziadowi Piotra Powęskiego, Michałowi, ówczesny książę mazowiecki Janusz w związku z tym, iż przodek kaznodziei miał skłonność do częstego narzekania, pretensji i skarg;
Herb rodu Skargów-Powęskich pisarz otrzymał dopiero od króla Zygmunta III;
Bardzo długo w literaturze krążyła nieprawdziwa informacja jakoby Skarga mógł zostać pochowany żywcem, w stanie śmierci klinicznej lub letargu. Świadczyły o tym uszkodzenia kości palców. Te obrażenia sam mógł sobie zadać, oprzytomniawszy w grobie co miało być przeszkodą w uznaniu duchownego za błogosławionego, a późniejszym czasie świętego Kościoła katolickiego;
Obecnie ks. Piotr Skarga ogłoszony jest Sługą Bożym (proces beatyfikacyjny rozpoczął się 12 czerwca 2013 roku);
Najbardziej znane i cenione dzieło królewskiego kaznodziei – Kazania sejmowe nie było utworem cenionym za życia twórcy (utwór nie został nigdy wygłoszony (!), ponad to za życia twórcy nie doczekały się samodzielnego wydania);
Jeden z braci Piotra, Stanisław, również został jezuitą;
O skuteczności Piotra Skargi jako kaznodziei niech świadczy fakt, iż w przeciągu jednego roku (1580) na katolicyzm nawrócił 40 protestantów i 24 prawosławnych;
Ks. Piotr Skarga był spowiednikiem królewicza Władysława (w późniejszym czasie króla Władysława IV).

Utwory autorstwa ks. Piotra Skargi oraz prace dotyczące jego osoby i twórczości w Podkarpackiej Bibliotece Cyfrowej

Na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej można odnaleźć różne wydania dzieł ks. Piotra Skargi, od tych będących starodrukami po te z XIX i początku XX wieku, jak również prace dotyczące jego osoby i twórczości:

oprac. Agata Rak-Wilczakowska
Pracownia Digitalizacji
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Bibliografia:

Piotr Skarga: Kazania sejmowe, oprac. W. Solecki, Warszawa 1991.
Skarga P., Żywoty świętych polskich, oprac. A. Januszewski, Kraków 1912, s. 1-19.
Tazbir J., Piotr Skarga: szermierz kontrreformacji, Warszawa 1983.
Windakiewicz S., Piotr Skarga, Kraków 1925.

Internet: