Maturzyści z 1892 roku

Wśród materiałów, które w ostatnim czasie trafiły do zasobu Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej znalazło się przekazane przez Marka Panka zdjęcie maturzystów I Gimnazjum rzeszowskiego wykonane w 1932 roku, w 40. rocznicę egzaminu dojrzałości. Zdjęcie wyjątkowe z co najmniej dwóch powodów: szkoła, której byli absolwentami (obecne I LO w Rzeszowie) świętować będzie niebawem 360. rocznicę istnienia w pejzażu i historii miasta, zaś sportretowani maturzyści swoim życiem zawodowym zapisali się nie tylko w dziejach Rzeszowa, ale i kraju. Poniższy tekst przybliża pokrótce ich sylwetki.

Stanisław Breyer urodził się 17 kwietnia 1873 r. w Mielcu. Po maturze w C. K. Wyższym Gimnazjum w Rzeszowie rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, po ukończeniu których praktykował przez kilka lat na Śląsku i w Małopolsce zamieszkując ostatecznie w Krakowie, gdzie - jak wspomina Ludwik Szczepański - dał się poznać nie tylko jako lekarz kroczący własnemi drogami, umysł badawczy, jeden z pionjerów metapsychologji i człowiek dobry, ale także gorący orędownik przyrodolecznictwa (w szczególności zielarstwa i homeopatii), zdeklarowany wegetarianin oraz filozof.

Holistyczne podejście do medycyny oraz powrót do życia zgodnego z prawami przyrody i metod leczniczych naśladujących naturę w jej pobudzającym i wytwarzającym odporność organizmu działaniu propagował w licznych publikacjach książkowych, wśród których największą popularnością cieszyły się wydawane wielokrotnie – i do dziś poszukiwane w antykwariatach - Lekarz domowy i Nowy lekarz domowy dra med. Stanisława Breyera oraz Jak odzyskać zdrowie? (w późniejszej wersji: Jak odzyskać zdrowie? czyli leczenie mieszankami ziołowemi według przepisu St. Breyera).

Zawarte w nich porady z zakresu żywienia i higieny, choć spisane na początku ubiegłego wieku, pozostają nie tylko zaskakująco proste i uniwersalne, ale też aktualne: jeść należy umiarkowanie, nigdy do przesytu; (…) unikajmy alkoholu, który nawet w małych, a częstych dawkach, zwapnienie tętnic i przedwczesną starość powoduje; taksamo kawy, mocnej herbaty, rosołów, nadmiernych ilości mięsa, zwłaszcza wędlin, potraw nazbyt słonych (…). Niezmierne ważna w odżywianiu są t. zw. witaminy, czyli pierwiastki życiowe, które pod wpływem gotowania niszczeją. Dlatego to niezbędną jest pewna przymieszka surowizn (…). Należy dbać o świeże powietrze, okno na całą noc uchylić (…). Zęby należy starannie czyścić szczoteczką i kredą miętową, przynajmniej raz na dzień i to koniecznie wieczorem, okazało się bowiem, że bardzo wiele chorób powstaje ze spróchniałych zębów. Kto nie potrafi zastosować się przynajmniej do powyżej wymienionych higjeniczno-djetetycznych przepisów, dla tego nie pozostaje nic innego, jak brom, morfina, aspiryna i inne znieczulające środki, a nie należy zapominać, że wszelkie znieczulenie, to równocześnie uśpienie samoleczniczych sił organizmu i początek ostatecznego znieczulenia i ogólnego rozpadu. (cytat z: Jak odzyskać zdrowie)

Wspólnie z żoną opublikował w 1927 roku wegetariańską książkę kucharską (Jarska kuchnia witaminowa Janiny Breyerowej) zawierającą nie tylko liczne przepisy na zupy warzywne i owocowe (gotowane i surowe), sałatki, soki jarzynowe, potrawy z kasz i ryżu czy witaminowe torty i kremy, ale także obszerny wstęp nt. zdrowego odżywiania i opisy właściwości zdrowotnych najważniejszych artykułów spożywczych.

Oprócz książek Stanisław Breyer wydawał także czasopisma o tematyce medycznej: Zielnik Polski, Higjena Życia oraz Liga Zdrowia; Zielnik - wbrew skojarzeniom z pismem naukowym - pomyślany był jako praktyczny poradnik w odcinkach, w którym każdy mógłby znaleść odpowiednią pomoc, w braku lekarza, w przypadkach nagłych, a niekiedy, w beznadziejnie dotychczas leczonych, zaś Liga… stanowiła oficjalny biuletyn stowarzyszenia o tej samej nazwie działającego w Krakowie od 1930 roku i mającego na celu moralne i fizyczne odrodzenie społeczeństwa. Ten ogólny w wymowie postulat miał być realizowany czynem (żywym przykładem) poprzez działania wymierzone w obżarstwo, pijaństwo i palenie tytuniu; tamujące obieg krwi kołnierze, twarde nakrycia głowy i nazbyt obcisłe obuwie; hałasy wielkomiejskie i pył uliczny; niehigjeniczne i nieestetyczne całowanie rączek; ogłuszającą i zagłuszającą sumienie muzykę i roznamiętniające tańce. Liga pod przewodnictwem doktora Breyera planowała także zakładać stołownie witaminowe, a w górach, lasach i nad morzem - przystępne dla każdego letniska, gdzie zdrowsi zamieszkają w szałasach i własnych namiotach. Rezultatem ww. przedsięwzięć miała być radość życia, płynąca z moralnego i fizycznego zdrowia i zastępy ludzi, z których każdy czuć się będzie cząstką jednej, wielkiej, duchowej, całości (Liga Zdrowia).

Odwołanie do sfery duchowej nie jest przypadkowe; jak podaje Ludwik Szczepański, w szeregu rozpraw zwracał [S. Breyer] uwagę na olbrzymie znaczenie czynników psychicznych, tak w powstawaniu, jak leczeniu wszelkich chorób (…), od początku swojej pracy zawodowej interesował się także szeroko pojętą metapsychiką (za Słownikiem Języka Polskiego: psychiką rozumianą jako dziedzina zjawisk duchowych, w której działają siły nadprzyrodzone) publikując wyniki swoich badań m.in. w ówczesnym Przeglądzie Lekarskim, broszurze Leczenie hypnozą i usuwanie wad psychicznych (1908) oraz wydanych w późniejszym czasie obszernych tomach Z pogranicza zaświatów, Religia absolutna czyli polska filozofia religijna w nowym oświetleniu (1927) i Zagadka człowieka (1929), dzięki którym zyskał miano lekarza – filozofa (czy wręcz Sokratesa XX wieku).

Jan Czyrek pochodził z rolniczej rodziny z okolic Przeworska. Urodził się 25 stycznia 1871 roku w Studzianie, a po maturze w Rzeszowie wstąpił do Seminarium Duchownego we Lwowie, gdzie w 1896 roku przyjął święcenia kapłańskie. Swoją posługę duszpasterską od początku świadczył na wschodzie kraju pracując przez ponad 40 lat jako wikariusz i proboszcz parafii Kamionka Strumiłowa (obecnie Kamionka Bużańska, miasto w obwodzie lwowskim). Przez lokalną społeczność został zapamiętany jako budowniczy kościoła pw. Wniebowzięcia N.M.P. wg projektu Teodora Talowskiego - jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku. Za swoje zasługi został odznaczony przez papieża Piusa XI tytułem Szambelana Jego Świątobliwości.

Michał Janik urodzony 22 października 1874 roku w Ulanowie był synem długoletniego radnego i burmistrza tego miasta, Ludwika Janika. Po ukończeniu ulanowskiej szkoły ludowej i rzeszowskiego Gimnazjum rozpoczął studia teologiczne we Lwowie, z których przeniósł się na Wydział Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1898 roku zdał egzaminy nauczycielskie z języka polskiego oraz filologii klasycznej i rozpoczął długoletnią pracę pedagogiczną w szkołach Krakowa, Wadowic, Cieszyna, Przemyśla, Jasła i Lwowa. Jako kurator szkół powszechnych w Krakowie wspierał m.in. szkolnictwo specjalne oraz dokształcanie nauczycieli (prowadząc dla nich wykłady z zakresu dydaktyki, języka i literatury polskiej), był także aktywnym współpracownikiem Komisji Językowej Polskiej Akademii Umiejętności i Komisji Historyczno-Literackiej oraz - w późniejszym okresie - Komisji Dziejów Oświaty i Szkolnictwa PAU. Podczas okupacji hitlerowskiej brał udział w tajnym nauczaniu na terenie Lwowa, a po wyzwoleniu południowo-wschodniej Polski uczestniczył w pracach nad odbudową administracji państwowej na tym terenie jako kurator nowo powstałego Kuratorium Rzeszowskiego Okręgu Szkolnego. W 1945 roku powrócił na stałe do Ulanowa gdzie spędził ostatnie lata życia.

Pozostawił obszerny dorobek naukowy dotyczący literatury polskiej (poświęcony m.in. twórczości Kornela Ujejskiego, Juliusza Słowackiego, Hugo Kołłątaja i Mikołaja Reja), a ślady jego aktywności publicystycznej odnaleźć można w licznych czasopismach z terenu Galicji i Śląska (np. w Gazecie Polskiej. Dzienniku Polityczno-Społecznym) . Pisał także o historii nierozerwalnie związanego ze swoją małą ojczyzną flisactwa - wydana w 1934 roku publikacja Cech rotmański i sternicki w Ulanowie.

Michał Skowroński (ur. 3 września 1873 roku) pochodził z mieszczańskiej rodziny z Kolbuszowej. Po egzaminie dojrzałości w Rzeszowie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego zakończone uzyskaniem tytułu doktora praw. W 1902 roku zamieszkał w Gorlicach, gdzie pracował jako sędzia, a następnie prokurator. Po pięciu latach wraz rodziną przeprowadził się do Tarnowa podejmując pracę najpierw w miejscowej prokuraturze, później we własnej kancelarii adwokackiej. Przez lata praktyki uzyskał renomę dobrego prawnika i mówcy, co pod koniec lat 20. XX wieku wykorzystał w działalności politycznej zostając radnym, a następnie burmistrzem miasta Tarnowa.

Wacław Sobieski urodził się 26 października 1872 roku we Lwowie jako syn Stanisława Sobieskiego, profesora rzeszowskiego Gimnazjum. Po ukończeniu ww. szkoły rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, z którym - poprzez doktorat, habilitację i profesurę - związał dalszą karierę zawodową. Przeciwstawiając się historiograficznym i historiozoficznym koncepcjom szkoły krakowskiej został jednym z twórców tzw. nowej krakowskiej szkoły historycznej, a do jego uczniów zaliczają się m.in. H. Barycz, W. Czapliński, O. Halecki czy L. Kolankowski.

Jest autorem około 100 prac naukowych z zakresu historii Polski (szczególnie XVI i XVII wiecznej), publikował także w założonym przez siebie Przeglądzie Historycznym. Oprócz działalności naukowej zaangażowany był również w działalność polityczną jako członek Ligi Narodowej oraz w Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu współpracując z delegacją polską na Kongresie Pokojowym w Wersalu (1919). W Podkarpackiej Bibliotece Cyfrowej dostępne są dwie publikacje jego autorstwa: Żałobny hetman. Jan Zamoyski oraz Uniwersytet Wileński w roku 1812).

Szczepan Szydelski urodził się 25 grudnia 1872 roku w Sokołowie Małopolskim. Jako absolwent rzeszowskiego Gimnazjum wstąpił na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Lwowskiego. Po wyświęceniu w 1896 roku pracował jako wikariusz w Buczaczu, gdzie trudnił się nie tylko posługą duszpasterską, ale i społeczną: założył m.in. szkołę realną, kółko rolnicze, Katolicką Kuchnię Ludową oraz stowarzyszenie terminatorów i rzemieślników. Oddawał się także pracy naukowej uzyskując doktorat na UJ (1905) oraz habilitację na Uniwersytecie Lwowskim (1911). Z tą uczelnią i Lwowem związał się na dłużej – był dziekanem Wydziału Teologicznego, długoletnim prezesem Polskiego Towarzystwa Teologicznego, radnym miejskim, organizatorem chrześcijańskiego ruchu zawodowego (także redaktorem Katolickiego Głosu Pracy) oraz współzałożycielem Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji. Lata okupacji spędził w rodzinnym Sokołowie, od 1950 roku pracował jako profesor Wyższego Seminarium Duchownego w Nysie. Zaliczany jest do grona najwybitniejszych polskich teologów, ogółem opublikował ponad 1600 prac: książek, artykułów, recenzji o tematyce religijnej i społeczno-politycznej.

Maurycy Turkowski urodzony 12 września 1873 roku w Głogowie Małopolskim pamiętany jest w lokalnym środowisku jako niestrudzony katecheta i społecznik. Po ukończeniu rzeszowskiego Gimnazjum wstąpił do Seminarium Duchownego w Przemyślu, gdzie 5 lipca 1896 roku przyjął święcenia kapłańskie. Jako wikariusz i nauczyciel religii pracował m.in. w Gniewczynie, Czukwi, Samborze i Sanoku. Łącząc pracę katechetyczną z naukową podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Lwowskiego uzyskując w 1908 roku tytuł doktora teologii. W tym samym roku został katechetą w I Gimnazjum w Rzeszowie i równocześnie dyrektorem Bursy Gimnazjalnej im. ks. F. Dymnickiego oraz rektorem kościoła gimnazjalnego – wszystkie te obowiązki pełnił przez 23 lata, do czasu przejścia na emeryturę w 1931 roku. W czasie pracy pedagogicznej był zaangażowany w działalność organizacji społecznych wpierających m.in. uczniów oraz osoby potrzebujące pomocy, a w celu religijnego uaktywnienia młodzieży prowadził szkolne koła Sodalicji Mariańskiej, opracowywał także przeznaczone specjalnie dla niej modlitewniki i śpiewniki (Pieśni kościelne z dodatkiem modlitw pogrzebowych i ministrantury dla młodzieży gimnazjalnej, Pieśni kościelne z dodatkiem Drogi Krzyżowej i Męki Pana naszego Jezusa Chrystusa dla młodzieży gimnazjalnej).

oprac. Marta Biały
Pracownia Digitalizacji
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Bibliografia:

1. Breyer S., Jak odzyskać zdrowie, Kraków 1926
2. Liga Zdrowia : czasopismo poświęcone moralnemu i fizycznemu odrodzeniu społeczeństwa : organ Stowarzyszenia Liga Zdrowia. 1930, nr 1
3. Zielnik Polski : miesięcznik ilustrowany, poświęcony ziołom leczniczym, higjenie i przyrodolecznictwu. 1921, nr 1
4. Encyklopedia Rzeszowa, Rzeszów 2011
5. Zwiastowanie : pismo Diecezji Rzeszowskiej. 2003, R. 12, nr 2
6. Zwiastowanie : pismo Diecezji Rzeszowskiej. 2012, R. 21, nr 4
7. Ochenduszko, T., Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem, Rzeszów 2010 (ed. 2015)
8. Polski słownik biograficzny. T. X, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1962-1964
9. Polski słownik biograficzny. T. XLIX, Warszawa - Kraków, 2013-2014
10. Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok 1892, Rzeszów 1892
11. Ilustrowany Kuryer Codzienny. 1939, nr 1
12. Lotos : miesięcznik poświęcony rozwojowi i kulturze życia wewnętrznego. 1939, R. 6, z. 2