Rok Aleksandra Fredry

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2023 Rokiem Aleksandra Fredry. 20 czerwca przypada 230. rocznica urodzin tego znakomitego komediopisarza, pamiętnikarza, poety oraz żołnierza, którego życie i twórczość związane były z wieloma miejscami naszego regionu.

Aleksander Fredro przyszedł na świat w Surochowie koło Jarosławia w zamożnej rodzinie szlacheckiej. We wczesnym dzieciństwie mieszkał u dziadków w Nienadowej, a później w rodzinnym majątku Beńkowa Wisznia w pobliżu Lwowa. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. W wieku szesnastu lat zaciągnął się do armii napoleońskiej Księstwa Warszawskiego i wędrował z nią aż do klęski Napoleona. Za zasługi wojenne został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Legii Honorowej. Armię opuścił w 1815 roku i wrócił do Beńkowej Wiszni. Jesienią 1828 roku ożenił się w Korczynie z Zofią z Jabłonowskich Skarbkową, z którą doczekał się dwojga dzieci: syna Jana Aleksandra i córki Zofii, późniejszej hr. Szeptyckiej. Rezydując w wisznieńskim majątku Aleksander Fredro brał czynny udział w życiu społecznym ziemiaństwa. Reprezentując jego interesy w galicyjskim Sejmie Stanowym czynił m.in. starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował też Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. Należał do wielu stowarzyszeń naukowych i literackich. Ostatnie lata życia spędził we Lwowie, którego był honorowym obywatelem. Tam zmarł 15 lipca 1876 roku. Pochowano go w rodzinnej krypcie kościoła w podlwowskich Rudkach.

Nazywany ojcem komedii polskiej, pierwszą z nich napisał w wieku 12 lat. Na dobre pisarstwem zajął się jako dojrzały mężczyzna. Utworów scenicznych - jednoaktówek i komedii wieloaktowych, fars, grotesek i wodewilów - stworzył kilkadziesiąt. Krytycy literaccy zgodnie podkreślali, że posiada dowcip, wesołość i łatwość rymowania, umie zabawić i rozśmieszyć widzów, czego potwierdzeniem była popularność komedii „Mąż i żona”, „Damy i huzary”, „Pan Jowialski”, „Zemsta” oraz „Śluby panieńskie czyli Magnetyzm serca”. Poza komediami pisał opowiadania, wiersze, poematy, ballady i bajki, z których najbardziej znane to „Paweł i Gaweł”, „Osiołkowi w żłoby dano” czy „Małpa w kąpieli”. Spisywał też aforyzmy, zwroty przysłowiowe, fraszki oraz wspomnienia.

Związki Aleksandra Fredry z naszym regionem wynikające z bogatej biografii i koligacji rodzinnych znalazły odzwierciedlenie w wielu utworach jego autorstwa, nie tylko w powszechnie znanej „Zemście” osnutej na kanwie akt sądowych burzliwego sporu o zamek Kamieniec pochodzących z rodzinnego archiwum żony pisarza. W Rzeszowie ulokował Fredro pana Skubelskiego, jednego z bohaterów komedii „Co tu kłopotu!”, dzięki któremu otrzymujemy barwny opis jarmarku końskiego w mieście, a akcja pierwszego aktu komedii „Z Przemyśla do Przeszowy” rozgrywa się w poczekalni kolejowej na przemyskim dworcu. Pamiętniki „Trzy po trzy” dokładnie opisują malownicze brzegi Sanu oraz okolice Leska, Hoczwi i Cisnej, zaś lokalne legendy z tego rejonu stały się inspiracją dla poematu „Kamień nad Liskiem”. W „bajędzie” zatytułowanej „Jeremiasz Sęp, herbu Junosza, cześnik łucki” jako sceneria polowania na niedźwiedzia występuje z kolei Połonina Wetlińska.

Bogatą kolekcję dzieł Aleksandra Fredry udostępnia online biblioteka Polona. Na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej zamieściliśmy w ostatnich dniach publikacje „Chronologja komedyi i niektórych pomniejszych utworów Al. Fredry” (1923) oraz „Aleksander Fredro. Życiorys literacki” (1926) opracowane przez prof. Eugeniusza Kucharskiego, historyka literatury i fredrologa z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

W PBC odnaleźć można także kolekcję pocztówek i fotografii fredrowskiego zamku w Odrzykoniu oraz materiały poświęcone Towarzystwu Dramatycznemu im. Aleksandra Fredry „Fredreum” - Stałemu Niezawodowemu Teatrowi z siedzibą na Zamku Kazimierzowskim w Przemyślu, który od 1869 roku popularyzuje twórczość i osobę swojego patrona.

oprac. Marta Biały
Pracownia Digitalizacji
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie