175. rocznica urodzin św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara

17 stycznia 2017 roku przypada 175. rocznica urodzin bp. Józefa Sebastiana Pelczara, pochodzącego z regionu duchownego rzymskokatolickiego, biskupa przemyskiego, założyciela Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, świętego Kościoła katolickiego (wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 19 stycznia), patrona erygowanej przez Ojca Świętego Jana Pawła II 25 marca 1992 roku diecezji rzeszowskiej. W związku z powyższym zachęcamy wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z biogramem duchownego, jak również z jego bogatą spuścizną pisarską udostępnioną na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej.

W domu rodzinnym

Józef Sebastian Pelczar przyszedł na świat 17 stycznia 1842 roku we wsi Korczyna k. Krosna jako trzecie z czworga dzieci Wojciecha i Marianny z d. Mięsowicz. Pochodził ze średniozamożnej, patriotycznej, głęboko religijnej i pobożnej rodziny ziemiańskiej. Jego ojciec był szlachcicem, właścicielem 50-hektarowego gospodarstwa. Zajmował się rolnictwem, sadownictwem i handlem, a także wyrobem krochmalu, mydła i płótna; warto zaznaczyć, iż umiał nie tylko pisać, ale także posiadał dość duży zbiór książek. Dla całej rodziny zorganizował domową biblioteczkę, z której Józef Sebastian bardzo często korzystał. Ojciec przyszłego świętego interesował się również historią, być może właśnie dlatego Józef postanowił zostać księdzem, a zarazem profesorem historii. Postawa matki chłopca, która kochała poezję i muzykę oraz rozwijała w swoich dzieciach ukryte talenty, również nie była dla niego obojętna. Należy zaznaczyć, iż Marianna, jako osoba głęboko wierząca, ofiarowała każde swojego dziecko Matce Bożej Leżajskiej Pani Pocieszenia, dokąd często udawała się z pielgrzymką. Co ciekawe, przyszły święty był dzieckiem z natury dobrym, lecz skłonnym do egoizmu, próżności i lekkomyślności (sic!); równocześnie cechowała go pilność oraz gorliwość w spełnianiu praktyk religijnych oraz obowiązków ministranta w kościele parafialnym, które rozpoczął już w wieku sześciu lat (sic!).

Na ścieżce edukacyjno-naukowej

Chłopiec od najmłodszych lat wyróżniał się pilnością oraz ponadprzeciętną bystrością umysłu (w sposób szczególny wykazywał doskonałą pamięć do dat oraz wydarzeń historycznych; interesował się również zagadnieniami religijnymi) co w życiu codziennym przekładało się na bardzo dobre wyniki w nauce. W związku z powyższym jego rodzice po dwóch latach edukacji, jaką odebrał w szkole parafialnej w Korczynie (1848-1850), postanowili wysłać go do Rzeszowa, by tam mógł kontynuować naukę w szkole głównej. W 1852 roku rozpoczął edukację w rzeszowskim, a później przemyskim gimnazjum, gdzie złożył celująco w roku 1860 egzamin dojrzałości i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego. Tam też rozpoczął studia teologiczne. Nauka nie sprawiała mu większego kłopotu, na egzaminach uzyskiwał stopień eminentem, tzn. wybitny, dlatego też swój wolny czas przeznaczał na czytanie pobożnych dzieł teologicznych tudzież naukę języka francuskiego. Święcenia kapłańskie przyjął 17 lipca 1864 roku z rąk bp. Antoniego Manastyrskiego; niezbędna do tego była dyspensa papieska, gdyż w chwili ich otrzymania Józef Sebastian Pelczar miał zaledwie 22 lata (przepisy wymagały minimum 24 lata). Pierwszą placówką, do której został skierowany był Sambor, jednakże jako wikariusz nie zagrzał tam długo miejsca, gdyż już po półtora roku, dokładnie w grudniu 1865 roku został przez przełożonych skierowany na studia do Rzymu. W latach 1866-1868 studiował jednocześnie na dwóch rzymskich uczelniach: Collegium Romanum (dziś Uniwersytet Gregoriański) i w Instytucie św. Apolinarego (dziś Uniwersytet Laterański), gdzie uzyskał dwa doktoraty, mianowicie z teologii i z prawa kanonicznego. Po powrocie do kraju, na wiosnę 1868 roku objął obowiązki wikariusza w parafii Wojutycze, zaś niedługo potem został skierowany powtórnie na placówkę w Samborze. Tam, w 1870 roku, otrzymał wiadomość, iż powierzono mu obowiązki prefekta Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu, gdzie rok później objął również katedrę teologii pastoralnej, którą kierował przez kolejnych siedem lat. W tym samym czasie został spowiednikiem ss. Benedyktynek na Zasaniu, egzaminatorem prosynodalnym oraz wykładowcą prawa kanonicznego. W 1877 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego historii Kościoła i prawa kanonicznego na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Swą intensywną pracą nad odbudową prestiżu Wydziału, za pisemną zgodą cesarza Franciszka Józefa I, doprowadził do zwiększenia liczby katedr z czterech do siedmiu dzięki czemu Wydział mógł odzyskać utracone niegdyś prawo do nadawania stopni akademickich. Taka postawa zaowocowała m. in. objęciem przez niego funkcji rektora krakowskiej Almae Matris, którą pełnił w latach 1882-1883. Po 22 latach pracy w środowisku krakowskim, jako biskup nominat powrócił do Przemyśla. 27 lutego 1899 roku został biskupem pomocniczym bp. ordynariusza Łukasza Soleckiego, a po jego śmierci, z woli Ojca Świętego Leona XIII, objął zarząd nad diecezją przemyską 17 grudnia 1900 r.

Powołanie jako służba Bogu i bliźniemu

Józef Sebastian Pelczar każdą chwilę potrafił poświęcić służbie Bogu i bliźniemu, co ułatwiały mu takie cechy jak: pracowitość, systematyczność, roztropność w podejmowaniu ważnych przedsięwzięć oraz doskonała pamięć. Przez całe swoje życie był wierny postanowieniom, podjętym jeszcze w pierwszych latach kapłaństwa, którymi były gorliwość i szczególne nabożeństwo do Najświętszego Sakramentu, do Serca Jezusowego i Najświętszej Maryi Panny. Pomagało mu to w prowadzeniu głębokiego życia wewnętrznego, co przekładało się na jego stosunek do drugiego człowieka. Przyszły święty jako kapłan, a w późniejszym czasie biskup, nie ograniczał się jedynie do działalności i pracy na polu naukowym. Był żarliwym duszpasterzem i wybitnym kaznodzieją, spowiednikiem oraz rekolekcjonistą. Dbał o świętość diecezji, jaką przyszło mu kierować, w związku z czym jego rządy były czasem troski o podniesienie poziomu wiedzy duchowieństwa i wiernych. W tym celu często gromadził księży na zebraniach i konferencjach oraz pisał wiele listów pasterskich. Dzięki jego staraniom w diecezji wzrosła liczba nowych kościołów i kaplic (za jego biskupstwa wybudowano 102 kościoły; 81 murowanych i 21 drewnianych), a wiele świątyń zostało odrestaurowanych. Warto zaznaczyć, iż pomimo niesprzyjających okoliczności politycznych (Polska pod zaborami) bp Józef Sebastian Pelczar przeprowadził trzy synody diecezjalne (pierwsze na ziemiach polskich od 179 lat) w roku 1902, 1908 i 1914. Dokonał także reformy nauczania religii w szkołach podstawowych oraz często wizytował parafie. Przyszły święty intensywnie pracował także na polu społeczno-charytatywnym: był wiceprezesem i aktywnym członkiem Towarzystwa św. Wincentego à Paulo, gdzie m. in. zetknął się z bratem Albertem Chmielowskim, jak również przez szesnaście lat pełnił obowiązki prezesa Towarzystwa Oświaty Ludowej; organizacji która powołała do życia kilkaset czytelni i wypożyczalni książek, przeprowadziła wiele bezpłatnych wykładów, wydała i rozprowadziła wśród ludu przeszło sto tysięcy książek oraz otworzyła szkołę dla służących. Józef Sebastian Pelczar był także jednym z założycieli katolickiego czasopisma „Prawda”, miesięcznika „Kronika Diecezji Przemyskiej”, Towarzystwa św. Łukasza, skupiającego artystów-plastyków, Małego Seminarium oraz biblioteki i muzeum diecezjalnego. W 1891 roku zainicjował powołanie Bractwa Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polskiej, które oprócz celów religijnych miało spełniać zadania społeczne takie jak: opieka nad rzemieślnikami, biednymi i opuszczonymi wdowami i sierotami, sługami (zwłaszcza chorymi i bezrobotnymi). W trosce o najbardziej potrzebujących oraz o rozszerzenie Królestwa Serca Bożego w świecie założył w Krakowie w 1894 r. Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego (Sercanek). Biskup wnikał w potrzeby swoich wiernych i otaczał troską najuboższych mieszkańców swej diecezji; założył przemyskie Stowarzyszenie Robotników Katolickich „Przyjaźń”, dwie szkoły gospodarcze dla dziewcząt oraz kilka ochronek dla dzieci, kuchnie dla ubogich, schroniska dla bezdomnych, etc. Co więcej, chcąc ożywić w diecezji pracę społeczną, utworzył w 1905 r. Związek Katolicko-Społeczny, a następnie dokładał starań, aby jego struktury powstały również w parafiach diecezji. Organizacja ta przyczyniła się m. in. do upowszechniania oświaty, zakładania kółek rolniczych, straży pożarnych, a przede wszystkim mobilizowała świeckich do pracy społecznej. W czasie pierwszej wojny światowej duchowny utworzył Komitety Opieki (we współpracy z krakowskim Książęco-Biskupim Komitetem Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny), które pomagały rannym żołnierzom, kalekom i sierotom wojennym oraz najbiedniejszej ludności. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości domagał się natomiast oparcia struktur państwa na zasadach katolickich oraz aktywnie włączył się w dzieło odbudowy Polski. Władze państwowe przyznały mu za to 2 maja 1923 roku Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu „Polonia Restituta”. Warno nadmienić, iż wobec zróżnicowania narodowościowego w diecezji (Polacy i Ukraińcy) bp Józef Sebastian Pelczar wzywał do zgodnego współżycia wszystkich mieszkańców Wschodniej Galicji, czego potwierdzeniem było m. in. postanowienie, zawarte w instrukcji o wizytacji kanonicznej, aby biskup przejeżdżający obok cerkwi unickiej, jeżeli będzie przywitany przez kapłana i lud stojący przed nią, wstąpił do cerkwi i udzielił w niej błogosławieństwa pasterskiego.

Kult świętego - beatyfikacja oraz kanonizacja

19 marca 1924 roku bp Józef Sebastian Pelczar obchodził 25-lecie święceń biskupich. Trzy dni po jubileuszu zachorował na zapalenie płuc; 23 marca odprawił ostatnią Eucharystię. Zmarł w Przemyślu 28 marca 1924 roku w opinii świętości w wieku 83 lat. Jego prochy spoczęły w kościele pw. Najświętszego Serca Jezusowego w tymże mieście. 18 lutego 1989 roku Ojciec Święty Jan Paweł II ogłosił dekret o heroiczności cnót Sługi Bożego Józefa Sebastiana Pelczara. Biskup beatyfikowany został w Rzeszowie 2 czerwca 1991 roku podczas IV pielgrzymki papieża Polaka do Polski, a kanonizowany na placu św. Piotra w Rzymie 18 maja 2003 roku. Obecnie relikwie świętego znajdują się w kościele archikatedralnym pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Przemyślu, w Krakowie zaś czczony jest w sposób szczególny w kościele Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, gdzie znajduje się poświęcona mu kaplica. Warto zaznaczyć, iż pierwsza na świecie parafia i kościół pod wezwaniem św. Józefa Sebastiana Pelczara została erygowana w Przeworsku.

Spuścizna pisarska

Spuścizna dzieł św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara obejmuje publikacje ascetyczne i naukowe o charakterze teologicznym, historycznym, z dziedziny prawa kanonicznego, jak również podręczniki, modlitewniki, listy pasterskie tudzież mowy i kazania. Wykaz wydawnictw przez niego napisanych liczy 41 pozycji (prócz listów pasterskich, instrukcji oraz artykułów). Spod jego pióra wyszły m. in. takie dzieła jak: Pasterz według Serca Jezusowego, czyli ascetyka pasterska czy też Rozmyślania o życiu kapłańskim. Św. bp Józef Sebastian Pelczar swymi publikacjami, zwłaszcza ascetycznymi, wywarł duży wpływ na ukształtowanie duchowości kilku pokoleń kapłanów, zakonników, a także osób świeckich. Należy podkreślić, iż z dorobku świętego do dnia dzisiejszego korzystają klerycy Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu, jak również innych seminariów. Także na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej odnaleźć można publikacje autorstwa św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara:

• Jezus Chrystus wzorem i mistrzem kapłana : rozmyślania dla kapłanów. T. 4 Cz.1. Jezus Chrystus w męce swojej jest wzorem i mistrzem kapłana. Cz. 2, Jezus Chrystus w swojem życiu chwalebnem jest wzorem i mistrzem kapłana
• Kazania na uroczystości i święta Najświętszej Panny Maryi. Cz. 1
• Kazania na uroczystości i święta Najświętszej Panny Maryi. Cz. 2
• Kazanie na nabożeństwie uroczystem odprawionem 27 czerwca 1898 r. w kościele Najśw. Panny Maryi podczas obchodu setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza
• Obrazki historyczne z dziejów Polski. Cz. 1, Czasy Piastów
• Obrazki historyczne z dziejów Polski. Cz. 2, Czasy Jagiellonów, Stefana Batorego i Wazów
• Obrona religii katolickiej. T. 1, Jak wielkim skarbem jest religia katolicka i dlaczego ta religia ma dzisiaj tylu przeciwników
• Pius IX i jego wiek. T. 2
• Pius IX i Polska
• Prawo małżeńskie katolickie z uwzględnieniem prawa cywilnego obowiązującego w Austryi, w Prusach i w Królestwie Polskiem
• Religja katolicka, jej podstawy, jej źródła i jej prawdy wiary : rozprawy dogmatyczne dla ludzi wykształconych
• Rewolucya francuska wobec religii : odczyt miany 23 lutego 1890 r. na dochód Towarzystwa Wzaj[emnej] Pomocy Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego, powiększony dopiskami
• Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce
• Życie duchowne : czyli doskonałość chrześcijańska według najcelniejszych mistrzów duchownych

oprac. Agata Rak-Wilczakowska
Pracownia Digitalizacji
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Bibliografia:

1. Białogłowski E., Biskupa Józefa Sebastiana Pelczara teologia Eucharystii, Rzeszów 2012.
2. Jaśnie Wielmożnemu Najprzewielebniejszemu Ks. Biskupowi Dr. Józefowi Sebastyanowi Pelczarowi w dzień Jego uroczystej Intronizacyi na stolicę biskupią w Przemyślu, „Echo Przemyskie”, Nr 4 (1901), s. 1.
3. Jedynak W., Św. Józef Sebastian Pelczar (1842-1924) z Korczyny k. Krosna, [w:] Wielcy Polacy z Galicji i Kresów Południowo-Wschodnich, pr. zbr. pod red. J. Marciak-Kozłowskiej, Białystok 2013, s. 347-355.
4. Józef Sebastjan Pelczar biskup przemyski ob łac. […], „Ziemia Przemyska”, Nr 14 (1924), s. 1-2.
5. Kasperkiewicz K. M., Sługa Boży Józef Sebastian Pelczar - biskup przemyski obrz. łac.: szkic biograficzny, Rzym 1972.
6. Kasperkiewicz K. M., Z otwartym sercem ku Bogu i ludziom: święty Józef Sebastian Pelczar (1842-1924): biskup przemyski założyciel Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, Kraków 2003.
7. Koperek S., Kardaś A., Józef Sebastian Pelczar w szkole pierwszych Zmartwychwstańców, [w:] Ecclesiae, patriae et homini serviens: księga pamiątkowa dedykowana księdzu biskupowi Kazimierzowi Górnemu z okazji 70. rocznicy urodzin oraz piętnastolecia posługi pasterskiej w Kościele rzeszowskim. T. 1, red. E. Białogłowski [et al.], Rzeszów 2007, s. 837-852.
8. Kret W., Bł. Józef Sebastian Pelczar założyciel Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, Kraków 1993.
9. Krzywiński S., Działalność duszpasterska Józefa Sebastiana Pelczara biskupa przemyskiego w latach 1899-1924, Przemyśl 2003.
10. Ludwicki M., Biskup: rzecz o św. Józefie Sebastianie Pelczarze, Ząbki 2004.
11. Łobos J., Święty Biskup Józef Sebastian Pelczar, [w:] Posiedzenie Rady Oddziału Okręgowego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Rzeszowie: Przemyśl 18.12. 2010 r., red. J. Łobos, Rzeszów 2011, s. 71-78.
12. Niezgoda C., Wierny ideałom: życie, działalność i duchowość Józefa Sebastiana Pelczara (1842-1924), Kraków 1988.
13. Pelczar J. S., Wybór pism, oprac. M. K. Służ, Kraków 1968, s. 13-117.
14. Szal A., Miłość Ojczyzny w życiu Świętego Józefa Sebastiana Pelczara, [w:] Wychowanie do patriotyzmu: 1 część ogólna, 2 część szczegółowa, pod red. W. Janigi, Przemyśl 2006, s. 663-677.
15. Szczupak J., Rozwój duszpasterskich struktur terenowych diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego za rządów bpa Józefa Sebastiana Pelczara (1901-1924), [w:] Ecclesiae, patriae et homini serviens: księga pamiątkowa dedykowana księdzu biskupowi Kazimierzowi Górnemu z okazji 70. rocznicy urodzin oraz piętnastolecia posługi pasterskiej w Kościele rzeszowskim. T. 1, red. E. Białogłowski [et al.], Rzeszów 2007, s. 521-541.
16. Wieliczko M., Kult Matki Bożej w życiu i posłudze pasterskiej biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, [w:] Ecclesiae, patriae et homini serviens: księga pamiątkowa dedykowana księdzu biskupowi Kazimierzowi Górnemu z okazji 70. rocznicy urodzin oraz piętnastolecia posługi pasterskiej w Kościele rzeszowskim. T. 1, red. E. Białogłowski [et al.], Rzeszów 2007, s. 687-699.

Internet:

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Sebastian_Pelczar (16.01.2017)
2. http://www.brewiarz.pl/czytelnia/swieci/01-19a.php3 (16.01.2017)
3. http://www.vatican.va/news_services/liturgy/saints/ns_lit_doc_20030518_pelczar_pl.html (16.01.2017)
4. http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpelczar.html (16.01.2017)
5. http://www.diecezja.rzeszow.pl/2015/04/swiety-jozef-sebastian-pelczar-biskup/ (16.01.2017)
6. http://wsd.przemyska.pl/o-seminarium/swieci-alumni/sw-jozef-sebastian-pelczar/ (16.01.2017)
7. http://www.apostol.pl/czytelnia/swieci-blogoslawieni/%C5%9Bwi%C4%99ty-j%C3%B3zef-sebastian-pelczar (16.01.2017)
8. http://www.pasjonista.pl/index.php?strona=19-stycznia-swiety-jozef-sebastian-pelczar-biskup (16.01.2017)
9. https://www.sercanki.org.pl/-yciorys-1.html (16.01.2017)
10. http://www.parafiasaczow.pl/pliki/swiety_jozef_sebastian_pelczar.pdf (16.01.2017)